1) Εξέλιξη νομοθεσίας
- Από την ψήφιση του Ν. 2121/1993 έχουν περάσει δέκα πέντε χρόνια και για το λόγο αυτό είναι σκόπιμο να γίνει ένας σύντομος απολογισμός της εφαρμογής του. Ο νόμος αυτός τροποποιήθηκε πολλές φορές, ιδίως λόγω της ανάγκης εναρμόνισης με το κοινοτικό κεκτημένο (άρθρο 81 Ν. 3057/2002 και Ν. 3524/2007). Νομίζω ότι τώρα είναι η χρονική στιγμή που θα μπορούσε να γίνει κωδικοποίηση ολόκληρης της εθνικής νομοθεσίας, ώστε να αποκτήσει και η χώρα μας έναν Κώδικα Πνευματικής Ιδιοκτησίας με στόχο να συμβάλλει στην ευρωπαϊκή και παγκόσμια οικοδόμηση του δικαίου αυτού με βάση τα κριτήρια της πολιτιστικής πολυμορφίας, της προστασίας του καλλιτέχνη ως φυσικού προσώπου, σύμφωνα με την αρχή της δίκαιης πρόσβασης και της ανοιχτότητας σε όλους τους πολιτισμούς.
O εθνικός νόμος διαπνέεται από όλα τα σύγχρονα ρεύματα που έχουν αποτυπωθεί στη νομοθεσία των ευρωπαϊκών κυρίως κρατών, είναι εναρμονισμένος με τις κοινοτικές οδηγίες που συνιστούν το κοινοτικό κεκτημένο και γενικά θεωρήθηκε ότι αποτέλεσε σταθμό στην ιστορία της πνευματικής ιδιοκτησίας του τόπου μας.
- Πέρα από το θεσμικό πλαίσιο προστασίας στο διαδίκτυο και τις διατάξεις για την επιβολή των δικαιωμάτων, ιδιαίτερη σημασία έχουν οι ρυθμίσεις που αφορούν τις συμβάσεις και άδειες εκμετάλλευσης (άρθρα 12 επ. Ν. 2121/1993). Οι κανόνες που καθιερώνονται έχουν σκοπό να εξασφαλίσουν την προστασία του δημιουργού έναντι του αντισυμβαλλόμενου που εκμεταλλεύεται το έργο (έγγραφος τύπος, απαγόρευση κατάρτισης συμβάσεων που αφορούν τους μελλοντικούς τρόπους εκμετάλλευσης ή το σύνολο των μελλοντικών έργων, μερισμός εξουσιών, θεωρία σκοπού κλπ) και αποτελούν το επιστέγασμα θέσεων και απόψεων της θεωρίας και της νομολογίας που είχαν αναπτυχθεί κατά το προϊσχύσαν δίκαιο.
Το δίκαιο των συμβάσεων στην πνευματική ιδιοκτησία ενδέχεται στο μέλλον να αναδειχθεί σε επίκεντρο διαμόρφωσης των σχέσεων ανάμεσα στο δικαιούχο και την ολότητα, αφού το πρόβλημα δεν είναι πλέον για το δημιουργό εκείνος που εκμεταλλεύεται το έργο του (πχ. ο παραγωγός φωνογραφημάτων ή οπτικοακουστικών έργων , ο εκδότης, ο ραδιοτηλεοπτικός σταθμός κλπ), αλλά ο καταναλωτής που χρησιμοποιεί το έργο μέσω των νέων τεχνολογιών. Ο καταναλωτής είναι σε ορισμένες περιπτώσεις εν δυνάμει δημιουργός, ενώ σε άλλες μετατρέπεται σε διανομέα του έργου, πέρα από τα κλασικά όρια που όλοι γνωρίζουμε. ΄Αρα η τριλογία μεταξύ δημιουργού, ολότητας και πολιτιστικών επιχειρήσεων μετατοπίζεται σε ένα άλλο επίπεδο σχέσεων, ανάμεσα στο δημιουργό/ δικαιούχο και στην ολότητα. Αυτή η ιδιομορφία αναδεικνύεται στο πλαίσιο των συμβάσεων ανοιχτού περιεχομένου γιατί οι συμβάσεις αυτές απευθύνονται κυρίως στον απλό καταναλωτή και δεν έχουν άμεση σχέση μετην εκμετάλλευση του έργου.
- Τα δέκα πέντε χρόνια εφαρμογής του Ν. 2121/1993 συνέπεσαν με την άνθιση της ψηφιακής τεχνολογίας, με την ψήφιση των Συνθηκών Internet και την ενεργοποίηση των οργάνων της Ευρωπαϊκής ΄Ενωσης για μια ισχυρή και υψηλού επιπέδου προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο.
Η χώρα μας είχε να αντιμετωπίσει την εξασφάλιση της προστασίας των δικαιούχων στο αναλογικό ιδίως πεδίο, να εναρμονίσει τη νομοθεσία με τις κοινοτικές Οδηγίες και ιδίως με τηντην κοινωνία της πληροφορίας, καθώς και με την Οδηγία για την επιβολή των δικαιωμάτων, να κυρώσει τις νέες Συνθήκες Internet και να οργανώσει τις κρατικές υπηρεσίες για να μπορούν να αντιμετωπίσουν και να προλάβουν τις εξελίξεις. Οι προσπάθειες αυτές και η θετική δυναμική της ελληνικής διοίκησης για την προστασία της πνευματικής ιδιοκτησίας αποτέλεσαν έναν από τους βασικούς λόγους για την απονομή στη χώρα μας του βραβείου “Cyber Champion” (2002).
Οι οργανισμοί συλλογικής διαχείρισης ενεργοποιήθηκαν σχεδόν σε όλα τα νέα πεδία και έτσι πέτυχαν την είσπραξη της εύλογης αμοιβής για την ιδιωτική αναπαραγωγή, την είσπραξη της εύλογης και ενιαίας αμοιβής για τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση και παρουσίαση στο κοινό των φωνογραφημάτων, την είσπραξη αμοιβής υπέρ των σκηνοθετών και των σεναριογράφων για την τηλεοπτική μετάδοση παλιών κινηματογραφικών ταινιών, ενώ και οι ηθοποιοί μέσω του δικού τους οργανισμού να εισέπραξαν την εύλογη αμοιβή από τη ραδιοτηλεοπτική μετάδοση των οπτικοακουστικών ερμηνειών τους.
Η νομολογία αντιμετώπισε σε γενικές γραμμές θετικά τα αιτήματα των δικαιούχων και έλυσε πολλά θέματα που αφορούσαν την έννοια του έργου, το υποκείμενο του δικαιώματος, το ηθικό δικαίωμα και τις συμβάσεις. Οι διατάξεις διαχρονικού δικαίου (άρθρο 68 Α παρ. 3 Ν. 2121/1993) συνέβαλαν επίσης στην αναγνώριση δικαιωμάτων υπέρ των δικαιούχων για έννομες συνέπειες που γεννήθηκαν μετά την έναρξη εφαρμογής του Ν. 2121/1993 παρά το ότι οι έννομες σχέσεις είχαν συσταθεί στο παρελθόν υπό το κράτος του παλαιού δικαίου.
Ένα ακανθώδες ζήτημα αποτελεί η πειρατεία των CD και DVD με το γνωστό τρόπο πώλησης υλικών φορέων στο δρόμο που ίσως να ξεπερνά τα στενά όρια της πνευματικής ιδιοκτησίας και η καταπολέμηση του φαινομένου αυτού να χρειάζεται άλλους μηχανισμούς, πέρα από τις διοικητικές κυρώσεις που θεσπίστηκαν με το Ν. 3524/2007.
Παράλληλα οι νέες τεχνολογίες δημιούργησαν και νέες αγορές στο χώρο κυρίως της μουσικής, πχ τα καταστήματα i-tunes για on-line μουσική, τα ring tones στα κινητά τηλέφωνα αποτελούν νέα πηγή εισοδήματος για τους καλλιτέχνες, νέα συγκροτήματα και τραγούδια μπορούν να αναζητηθούν πλέον στο διαδίκτυο. Οδηγία για
2) Ανταλλαγή μουσικών έργων μέσω των συστημάτων peer to peer
- Είναι γνωστό ότι πέρα από το Napster νέες τεχνολογίες peer to peer επιτρέπουν τη διάθεση μουσικής, χωρίς να υπάρχει κεντρικό σύστημα μέσω του οποίου γίνεται ανταλλαγή του περιεχομένου. Η τεχνολογία αυτή μετατρέπει τον απλό χρήστη και καταναλωτή σε διανομέα.
Ορισμένα δικαστήρια υποστήριξαν ότι αυτού του τύπου συστήματα peer to peer (ίσος προς ίσον), όπως το Grokster, το Kazaa και το Morpheus, δεν βασίζονται σε ένα κεντρικό κόμβο, αλλά έχουν χαρακτήρα εντελώς αποκεντρωμένο με συνέπεια οι δικαιούχοι του λογισμικού να μην επεμβαίνουν κατά την ανταλλαγή των αρχείων, ούτε να μπορούν να ελέγξουν το χρήστη για τις παράνομες πράξεις που συνιστούν προσβολή του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας και κατά συνέπεια να μην μπορούν να έχουν ευθύνη για την παράνομη χρήση του λογισμικού (Βλ. πχ την απόφαση της 19ης Αυγούστου 2004 του Ομοσπονδιακού Δικαστηρίου των ΗΠΑ (9 circuit) Metro Goldwyn Mayer and Studios and others v. Grokster and others).
Σε πρώτη φάση φάνηκε ότι η τεχνολογία έχει τη δυνατότητα να ξεπεράσει το νόμο. Το Ανώτατο Δικαστήριο των ΗΠΑ με την απόφαση της 27ης Ιουνίου 2005 υποστήριξε όμως ξεκάθαρα τους δικαιούχους με το σκεπτικό ότι οι εταιρείες που ήταν διανομείς αυτού του συστήματος peer to peer ,όπως Morpheus, Gnutella κλπ., γνώριζαν ότι το λογισμικό αυτό το χρησιμοποιούσαν οι χρήστες για παράνομη ανταλλαγή μουσικών και οπτικοακουστικών έργων και επιδίωκαν την εγκατάστασή του σε όσο το δυνατό περισσότερους υπολογιστές, ενώ παράλληλα το πρόγραμμα εμφανιζόταν ως εναλλακτική λύση του Napster, προκειμένου οι εταιρείες να εισπράξουν μεγάλα ποσά από διαφημίσεις στις ιστοσελίδες τους χωρίς μάλιστα να λαμβάνουν τα κατάλληλα τεχνολογικά μέτρα για να αποτρέψουν την παράνομη ανταλλαγή προστατευομένων έργων.
Το Γαλλικό Ακυρωτικό με την απόφαση της 30ης Μαϊου 2006 αναίρεσε την απόφαση του δευτεροβάθμιου δικαστηρίου με το αιτιολογικό ότι δεν αποφάνθηκε για τις συνθήκες κάτω από τις οποίες τα έργα τέθηκαν στη διάθεση του κατηγορουμένου, ούτε απάντησε στους ισχυρισμούς των δικαιούχων ότι η ιδιωτική αναπαραγωγή αποτελεί εξαίρεση από το αποκλειστικό δικαίωμα του δημιουργού και συνεπώς για να μπορεί να εφαρμοσθεί θα πρέπει να προέρχεται από νόμιμη πηγή και να μην βλάπτει τα νόμιμα συμφέροντα του δικαιούχου (www. legalis.net).
- Σε εθνικό επίπεδο τα δικαστήρια δεν αντιμετώπισαν μέχρι τώρα ανάλογες περιπτώσεις. Η ανταλλαγή μουσικών ή άλλων έργων με το σύστημα peer to peer, ακόμη και αν θεωρηθεί ότι εμπίπτει στην αναπαραγωγή ιδιωτική χρήση, δεν μπορεί περάσει το τεστ των τριών σταδίων (άρθρα 28Γ και 18 παρ. 2 Ν.2121/1993 όπως ισχύει). Στη συγκεκριμένη περίπτωση η ελευθερία αναπαραγωγής εμποδίζει την κανονική εκμετάλλευση του έργου και θίγει αδικαιολόγητα τα έννομα συμφέροντα του δικαιούχου, αφού μειώνει τη νόμιμη αγορά των μουσικών ή άλλων έργων που με τον τρόπο αυτό γίνονται αντικείμενο συλλογικής χρήσης χωρίς την άδεια των δημιουργών και των άλλων δικαιούχων. Ο καταναλωτής δεν περιορίζεται στην αναπαραγωγή για ιδιωτική χρήση των μουσικών άλλων έργων αλλά προβαίνει σε συλλογική ανταλλαγή με
- Το ερώτημα που τίθεται είναι αν οι δικαιούχοι μπορούν να στραφούν κατά των μεμονωμένων χρηστών. Τα δικαιώματα που προσβάλλονται είναι ιδίως το δικαίωμα αναπαραγωγής και το δικαίωμα παρουσίασης/ διάθεσης στο κοινό. Η δυσκολία έγκειται στο γεγονός ότι τα στοιχεία του χρήστη δεν είναι πάντοτε εύκολα προσβάσιμα και αυτό μπορεί να γίνει μόνο με τη συνεργασία της εταιρείας μέσω της οποίας γίνεται η σύνδεση στο Internet.
Στις 29 Ιουνίου 2007 το Πρωτοδικείο Βρυξελλών στην υπόθεση SABAM v. Tiscali ζήτησε από τον πάροχο υπηρεσιών να κάνει χρήση του τεχνολογικού φιλτραρίσματος που εμποδίζει την
Στις 23 Νοεμβρίου 2007 υπογράφηκε στο Παρίσι η Συμφωνία Olivennes για την προστασία των καλλιτεχνικών έργων στο διαδίκτυο (Accord pour le developpement et la protection des oeuvres et programmes culturels sur les nouveaux reseaux). Προτείνεται η σύσταση μιας Διοικητικής Αρχής που θα λειτουργεί κάτω από την εποπτεία ενός δικαστή και θα αναλαμβάνει μέσω των παρόχων, ύστερα από αίτηση των δικαιούχων, την αποστολή ηλεκτρονικών μηνυμάτων προς τους χρήστες του διαδικτύου οι οποίοι προσβάλλουν τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησίας στο διαδίκτυο. Στη συνέχεια προβλέπεται η διακοπή της πρόσβασης, η δυνατότητα επιβολής κυρώσεων στους παρόχους οι οποίοι δεν συνεργάζονται με την Αρχή, η δημιουργία λίστας «προσβολέων» σε συνεργασία με την Αρχή Προστασίας Ατομικών Ελευθεριών, η συγκέντρωση στατιστικών για την ψηφιακή πειρατεία και η συνεργασία μεταξύ των δικαιούχων και των παρόχων σε θέματα τεχνολογίας. Θα ακολουθήσει η ψήφιση σχετικού νόμου με το περιεχόμενο της συμφωνίας, ενώ είναι φανερό ότι χρειάζεται τροποποίηση και η νομοθεσία για τα προσωπικά δεδομένα (www.culture.gouv.fr)
Το ΔΕΚ στην απόφαση της 29ης Ιανουαρίου 2008 (Promusicae v. Telefonica de Espana SAU) αποφάνθηκε ότι το κοινοτικό κεκτημένο δεν επιβάλλει στα κράτη μέλη να προβλέπουν τηνυποχρέωση γνωστοποίησης των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα προκειμένου να διασφαλίσουν την αποτελεσματική προστασία του δικαιώματος του δημιουργού στο πλαίσιο αστικής δίκης. Κατά τη μεταφορά των οδηγιών στο εσωτερικό δίκαιο τα κράτη μέλη οφείλουν να μεριμνούν ώστε να βασίζονται σε ερμηνεία που καθιστά δυνατή τη διασφάλιση της ορθής ισορροπίας μεταξύ των διαφόρων θεμελιωδών δικαιωμάτων που προστατεύει η κοινοτική έννομη τάξη. Οι αρχές και τα δικαστήρια των κρατών μελών οφείλουν να μη βασίζονται σε ερμηνεία που θα μπορούσε να έλθει σε σύγκρουση με τα θεμελιώδη δικαιώματα ή με τις λοιπές αρχές του κοινοτικού δικαίου, όπως η αρχή της αναλογικότητας.
- Το ελληνικό δίκαιο έχει ρητή ρύθμιση με βάση την οποία ο δικαιούχος μπορεί να ζητήσει τη λήψη ασφαλιστικών μέτρων κατά των διαμεσολαβητών οι υπηρεσίες των οποίων χρησιμοποιούνται από τρίτο για την προσβολή της πνευματικής ιδιοκτησίας (άρθρο 64Α Ν. 2121/1993). Άλλωστε το άρθρο 17 ΠΔ 131/2003 για το ηλεκτρονικό εμπόριο προβλέπει τη δυνατότητα του Μονομελούς Πρωτοδικείου να διατάξει ως ασφαλιστικό μέτρο οποιοδήποτε πρόσφορο μέτρο, εφόσον πιθανολογείται προσβολή δικαιωμάτων προερχομένων από τις υπηρεσίες της κοινωνίας της πληροφορίας. Περαιτέρω θα πρέπει να σημειωθεί και το δικαίωμα ενημέρωσης του δικαιούχου που προβλέπεται στο άρθρο 8 της Οδηγίας 2004/48 και ενσωματώθηκε στην εθνική νομοθεσία με το άρθρο 63 Α παρ. 2, 3 και 4 (άρθρο 2 παρ. 3 Ν. 3524/2007). Σύμφωνα με τη διάταξη αυτή το δικαστήριο μπορεί να διατάξει την παροχή από τον αντίδικο πληροφοριών για την προέλευση και για τα δίκτυα διανομής των εμπορευμάτων ή παροχής των υπηρεσιών που πρσβάλλουν δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας με την επιφύλαξη των διατάξεων που διέπουν την προστασία της εμπιστευτικότητας των πηγών των πληροφοριών ή την επεξεργασία προσωπικών δεδομένων. Η λήψη των στοιχείων σύνδεσης ενός χρήστη στο διαδίκτυο προσκρούει όμως στη νομοθεσία του απορρήτου των επικοινωνιών και των δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα.
- Οι δυσκολίες αυτές αναδεικνύουν το ερώτημα, αν είναι σκόπιμο να υπάρξει νομοθετική ρύθμιση που να επιτρέπει ελεύθερα την ανταλλαγή αρχείων μέσω συστημάτων peer to peer για χρήση ιδιωτική με καταβολή εύλογης αμοιβής που θα εισπράττεται από οργανισμούς συλλογικής διαχείρισης και θα καταβάλλεται από τους φορείς παροχής υπηρεσιών με μικρή επιβάρυνση στα τέλη συνδρομής των καταναλωτών. Η λύση αυτή μπορεί να εξετασθεί στο μέλλον, στο πλαίσιο της άσκησης του περιουσιακού δικαιώματος, έτσι ώστε να αποτραπούν τα προβλήματα που δημιουργούνται από το νομοθετικό πλαίσιο για την προστασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα και από το απόρρητο των τηλεπικοινωνιών. τους χρήστες του διαδικτύου που αποτελούν κοινό ( Βλ. και ALAI Resolution taken following the Budapest Congress, September 2003 www. alai.org). παράνομη ανταλλαγή αρχείων.
3) ΄Αδειες ανοιχτού περιεχομένου
- Το ψηφιακό δίλημμα και οι τεχνολογικές προκλήσεις οδήγησαν σε πρωτοποριακές αναζητήσεις και προτάσεις με στόχο τον επαναπροσδιορισμό της πνευματικής ιδιοκτησίας. Η πρωτοβουλία ανοιχτού περιεχομένου που στηρίζεται στη λογική της μη εμπορευσιμότητας του διαδικτύου και επιζητεί την αποδέσμευση από τους κλασικούς κανόνες στο πλαίσιο των συνταγματικών και ανθρωπίνων δικαιωμάτων.
- Η πρώτη προσπάθεια για τη δημιουργία ελεύθερου λογισμικού ξεκίνησε το 1983 με τη σύσταση του Ιδρύματος Ελεύθερου Λογισμικού (Free Software Foundation) από τον Richard Stallman. Στόχος ήταν η ανάπτυξη λογισμικού με διαθέσιμο στον καθένα τον πηγαίο κώδικα. Πρόκειται για το λογισμικό ανοιχτού κώδικα (open source) το οποίο διατίθεται, χρησιμοποιείται, αναπαράγεται, τροποποιείται και διανέμεται περαιτέρω με βάση τους όρους που προβλέπονται στη Γενική Δημόσια ΄Αδεια (General Public License) και ιδίως με τον όρο ότι ο πηγαίος κώδικας και η μετατροπή του προγράμματος θα διατίθενται ελεύθερα και δωρεάν σε όλους.
- Τον Ιανουάριο του 2007 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ενέκρινε την ΄Αδεια Δημόσιας Χρήσης για τηνμε σκοπό την προαγωγή της διαλειτουργικής παροχής πανευρωπαϊκών υπηρεσιών ηλεκτρονικής διακυβέρνησης στις δημόσιες διοικήσεις, τις επιχειρήσεις και τους πολίτες.
- Το 2001 ιδρύθηκε από τον Lawrence Lessig το ίδρυμα Creative Commons με στόχο να μπορεί ο δημιουργός να χορηγεί άδεια χρήσης του έργου του με πιο ελεύθερο και ανοιχτό τρόπο. Οι απόψεις του καταγράφονται στο βιβλίο του Free Culture που προσφέρεται δωρεάν στο διαδίκτυο για μη εμπορική χρήση, ενώ σε προηγούμενο έργο του με τίτλο «The future of ideas» είχε ήδη υποστηρίξει τη μεταλλαγή του copyright και των προστατευομένων έργων σε περιεχόμενο που θα μπορούσε να γίνει αντικείμενο ελεύθερης χρήσης με δυνατότητα περαιτέρω δημιουργίας.
Οι άδειες Creative Commons (CC) επιτρέπουν την ελεύθερη χρήση πέρα από τα όρια του fair use και των νόμιμων περιορισμών ως προς την έκταση του περιουσιακού δικαιώματος (www.creative commons.org). Στο χρήστη επιτρέπεται ιδίως η αναπαραγωγή, η διανομή, η παρουσίαση στο κοινό και η μετατροπή του έργου. Σκοπός δεν είναι η ανατροπή και κατάργηση της πνευματικής ιδιοκτησίας, αλλά ο επαναπροσδιορισμός των κανόνων της και η δημιουργία νέας ισορροπίας με βάση τις αρχές του διαδικτύου. Η ελεύθερη διασκευή και μετατροπή καθιστά το περιεχόμενο προσιτό στο κοινό με τους συμβατικούς όρους που οι ίδιοι οι δημιουργοί διαγράφουν με απώτερο στόχο τη δημιουργία ενός συμβατικού δημόσιου τομέα πάνω στον οποίο μπορούν να παραχθούν άλλα έργα. Η ένδειξη Some Rights Reserved επιτρέπει τη μη εμπορική χρήση του έργου που μπορεί να κυκλοφορεί ελεύθερα στο διαδίκτυο, αλλά και στη συνήθη έντυπη μορφή με αμοιβή από κάποιον εκδοτικό οίκο.
Οι άδειες CC έχουν επεκταθεί σε 45 περίπου χώρες, ενώ υπολογίζεται ότι πάνω από 140 εκατομμύρια έργα κυκλοφορούν με τέτοιες άδειες (Για τις άδειες CC βλ. ενδεικτικά Δ.Καλλινίκου, Θ.Καρούνος, Μ.Παπαδόπουλος, Οι ελληνοποιημένες άδειες Creative Commons, ΔιΜΕΕ 2007 σ. 377-386).
Ευρωπαϊκή ΄Ενωση (EUPL) που εκπονήθηκε
4) Η ισορροπία
No comments:
Post a Comment